آسان نیوز سایت خبری تحلیلی آسان نیوز
صادرات فرش دستباف ایران، بهعنوان یکی از نمادهای فرهنگی و هنری این کشور، در دهه گذشته با کاهش چشمگیری مواجه شده است. تحریمهای اقتصادی، کمبود حمایتهای دولتی، مشکلات تأمین مواد اولیه و نبود استراتژیهای مؤثر بازاریابی بینالمللی، این صنعت را به سوی رکود سوق داده است. در این گزارش، به بررسی دلایل این افت، آمار صادرات و راهکارهای پیشنهادی برای احیای این هنر اصیل ایرانی میپردازیم.
روند نزولی صادرات فرش ایران در یک دهه اخیر
بر اساس دادههای مرکز تجارت بینالمللی (ITC)، صادرات فرش دستباف ایران در سال ۱۳۹۰ به ۴۲۷.۴ میلیون دلار رسید. اما با تشدید تحریمها، این رقم بهتدریج کاهش یافت و بین سالهای ۱۳۹۱ تا ۱۳۹۳ به حدود ۲۵۰ تا ۳۰۰ میلیون دلار محدود شد. با اجرای برجام در سالهای ۱۳۹۴ تا ۱۳۹۶، صادرات به حدود ۴۰۰ میلیون دلار بازگشت، اما از سال ۱۳۹۷ و با بازگشت تحریمها، این روند بار دیگر نزولی شد.
در سال ۱۳۹۸، ارزش صادرات به کمتر از ۵۰ میلیون دلار سقوط کرد و در سالهای ۱۳۹۹ تا ۱۴۰۱ در محدوده ۷۰ میلیون دلار باقی ماند. در سال ۱۴۰۲، این رقم به ۳۹ میلیون دلار کاهش یافت و در سال ۱۴۰۳، با وجود افزایش اندک به ۴۱.۷ میلیون دلار، همچنان نشاندهنده تثبیت صادرات در سطحی بسیار پایین است. این آمار، کاهش حدود ۹۰ درصدی صادرات نسبت به سال ۱۳۹۰ را نشان میدهد.
دلایل اصلی کاهش صادرات فرش دستباف
مهدی احمدی تهرانی، کارشناس حوزه فرش، در گفتوگو با تجارتنیوز به عوامل کلیدی این بحران اشاره کرد:
تحریمهای اقتصادی: محدودیتهای بینالمللی، صادرات فرش به بازارهای کلیدی مانند اروپا و شرق آسیا را دشوار کرده است. این تحریمها نهتنها مسیرهای تجاری را مسدود کردهاند، بلکه هزینههای صادرات را نیز افزایش دادهاند.
تمرکز بر بازار داخلی: به دلیل مشکلات صادراتی، تولیدکنندگان به بازار داخلی روی آوردهاند. با این حال، افزایش قیمت فرشهای ماشینی و نگرانیها درباره استفاده از الیاف شیمیایی، تقاضا برای فرش دستباف را تا حدی افزایش داده است.
مشکلات تأمین مواد اولیه: قیمت مواد اولیه مانند ابریشم طی سه ماه از ۱۰ میلیون تومان به ۱۴ میلیون تومان به ازای هر کیلوگرم رسیده است. این افزایش قیمت، در حالی که تولیدکنندگان نمیتوانند فرش را با قیمت بالاتری بفروشند، سودآوری را کاهش داده است.
نبود حمایتهای دولتی: نبود بیمه مناسب برای بافندگان، کاهش تعداد فعالان این حوزه و عدم حمایت از بازاریابی بینالمللی، از دیگر مشکلات این صنعت است. به گفته احمدی تهرانی، تعداد بافندگان در برخی مناطق از ۲۰۰۰ نفر در دهه ۷۰ به ۵۰۰ نفر در حال حاضر کاهش یافته است.
رقابت با فرشهای خارجی: فرشهای افغانی بهصورت قاچاق با قیمتهای پایینتر وارد ایران شده و گاهی بهعنوان فرش ایرانی به فروش میرسند. همچنین، چین با کپیبرداری از طرحهای ایرانی و استفاده از مواد اولیه ارزانتر، بخشی از بازار جهانی را تصاحب کرده است.
چالشهای بافندگان و آینده صنعت فرش
بافندگان فرش دستباف با مشکلات متعددی مواجهاند که از جمله آنها میتوان به نبود بیمه تأمین اجتماعی اشاره کرد. در حال حاضر، تنها ۲۷۳ هزار نفر از بافندگان در کل کشور از بیمه استفاده میکنند، در حالی که هدف اولیه، بیمه کردن دو میلیون نفر بود. این موضوع، همراه با کاهش دستمزدها و افزایش میانگین سنی بافندگان، باعث شده که نسل جوان تمایلی به ورود به این حرفه نداشته باشد.
علاوه بر این، شرایط نامناسب بازار، بسیاری از فارغالتحصیلان رشتههای مرتبط با فرش در شهرهایی مانند تبریز، شیراز و کرمان را بیکار کرده و چشمانداز این رشته را مبهم ساخته است.
رقابت کشورهای دیگر در بازار جهانی
کشورهایی مانند چین، افغانستان و پاکستان با استفاده از مواد اولیه ارزانتر مانند پشم دباغی و کپیبرداری از طرحهای ایرانی، بخشی از بازار جهانی را به خود اختصاص دادهاند. با این حال، به گفته احمدی تهرانی، این فرشها به دلیل کیفیت پایینتر، پس از چند سال زیبایی و اصالت خود را از دست میدهند، در حالی که فرش ایرانی با استفاده از پشم زنده، کیفیت خود را برای دههها حفظ میکند.
راهکارهای پیشنهادی برای احیای صنعت فرش
برای بازگرداندن جایگاه فرش دستباف ایران در بازارهای جهانی، اقدامات زیر ضروری است:
رفع موانع صادراتی: لغو تحریمها و باز شدن مرزها به روی صادرات، بهویژه به بازارهای شرق آسیا و اروپا، میتواند این صنعت را ظرف شش ماه احیا کند.
حمایت دولتی: ارائه بیمه تأمین اجتماعی به بافندگان، تخصیص یارانه برای مواد اولیه و حمایت از بازاریابی بینالمللی.
برگزاری نمایشگاههای جهانی: تقویت حضور ایران در نمایشگاههای بینالمللی و جذب خریداران خارجی.
جلوگیری از قاچاق فرش خارجی: نظارت دقیقتر بر بازار داخلی برای جلوگیری از فروش فرشهای افغانی بهعنوان فرش ایرانی.
جذب نسل جوان: ایجاد انگیزه برای جوانان از طریق آموزش، ارائه تسهیلات و تضمین درآمد مناسب برای بافندگان.
چشمانداز آینده صنعت فرش ایران
فرش دستباف ایران همچنان به دلیل اصالت، کیفیت و زیبایی بینظیر خود، جایگاه ویژهای در بازارهای جهانی دارد. با این حال، ادامه روند فعلی میتواند این میراث فرهنگی را به حاشیه براند. احیای این صنعت نیازمند یک استراتژی جامع، شامل رفع موانع صادراتی، حمایت از بافندگان و تقویت دیپلماسی اقتصادی است.
برای اخبار بیشتر درباره صنعت فرش دستباف ایران و راهکارهای توسعه آن، با ما همراه باشید.
